Ваçкасси ялĔнчи çĔнĔ
пўрт Ĕçки
Новоселье в д. Васькино
Çĕнĕ пўрт никĕсне хунă чух
кĕтессене вак укçа пăрахаççĕ, хăшĕсем
— тур кĕтесси пулакан кĕтесе çеç.
Пўртне туса пĕтерсен чи малтан кушака кĕртсе
яраççĕ, хыççăн кил хуçисем
çăкăр-тăварпа, турăшпа кĕреççĕ.
Турăшне тур кĕтессине лартаççĕ, ал шăлли
çакаççĕ, çурта çутса кĕлтăваççĕ
те сĕтел хушшине ларса çăкăр пуçлаççĕ,
кукăль касса çиеççĕ, сăра ĕçеççĕ.
Пўрте пурăнма куçсан виçĕ çул иртиччен
çĕнĕ пўрт ĕçки тумалла тенĕ ваттисем.
Виçĕ çул иртсен ăна туман.
Çĕнĕ пўрт ĕçкине пур тăванĕсене
те, ялти çынсене пурне те — тăван-и, тăван мар-и, пурпĕрех
— чĕнеççĕ, мĕншĕн тесен пўрт лартнă чух
нимене пĕтĕм ялĕпех хутшăнаççĕ. Пĕрремĕш
каçхине чи çывăх тăванĕсем килеççĕ.
Чĕннĕ хăнисем пуçтарăнсан сăра пички
пуçлаççĕ. Сăрине витрене тăп- тулли ярса сĕтел
çине лартаççĕ. Юнашар — виçĕ сийлĕ
апат-çимĕç: çаврака çăкăр,
хăпарту, икерчĕ (е хăпарту, çўхў, чăкăт).
Сăра витрине тулли тултарни çак пўртре пурăнакансен тулли
пурнăç пултăр тенине пĕлтерет. Çĕнĕ пўрт
хуçисем, упăшкипе арăмĕ, сĕтел пуçне
тăраççĕ. Ватăраххисем кĕрекене
лараççĕ, ыттисем саксем çине, вырăн
çитмесен ура çинчех тăраççĕ. Хуçи
çăкăра тытать те çăкăр сăмсине касса
илет. Ăна йĕри-тавра çавăрмасăр касмалла. Унтан иккĕмĕш,
виççĕмĕш чĕлĕ касать. Хăпартуне (е
çўхўне) те, икерчине те виçшер пай тăвать.
Çăкăр сăмсине упăшки, унтан арăмĕ пĕрер
çăвар çыртса илеççĕ те юлашкине сĕтел
сунтăхне хураççĕ. Унтан пурне те виçшер
татăк (çăкăр, хăпарту, икерчĕ) ал валли парса
яраççĕ: сĕтел хушшинчисене, алăк патĕнчисене
тата тĕпел кукринчисене. Çак татăксене пурте йĕркипе пĕчĕкшер
татăксем хуçса илсе çиеççĕ.
Хуçаран хĕвеле май
виççĕмĕш вырăнта ларакан ватă çын
çапла ыйтать: «Кĕрекери тăвансем, хуçа ал валли ячĕ,
сирĕн пата çитрĕ-и?» Кĕрекере ларакансем: «Çитрĕ»,
— теççĕ. Унтан татах ыйтать: «Тĕпел кукринчи хĕрарăмсем,
хуранкассисем, хуçа ал валли ячĕ, çитрĕ-и?»
Хăнасем калаççĕ: «Çитрĕ». «Çитмен
пулсан хуçан татах пур, — тет ыйтаканни. Каллех ыйтать: Алăк патĕнчи
ака-суха çыннисем, сире ал валли çитрĕ-и?» Лешсем:
«Çитрĕ», — теççĕ. «Çитмен пулсан
хуçан татах пур», — тет.
Кĕлтăваççĕ те, хуçи — эрех,
арăмĕ — сăра ĕçтерме пуçлаççĕ.
Ĕçтерсе çаврăнсан кĕрекери ватăсем «Алран
кайми аки-сухи» юрра юрлаççĕ. Кайран кил хуçипе
арăмĕ ташă пуçласа параççĕ. Çак
йăлана туса пĕтерсен ĕçкĕ-çикĕ
пуçланать. Ĕçеççĕ,
çиеççĕ, юрласа-ташласа савăнаççĕ:
Çĕн пўрт ĕçки терĕç
те,
Çĕн пўрт ĕçки терĕç
те —
Килмесĕр мĕнле чăтас.
Ай-яр, ай-ай-яр,
Килмесĕр мĕнле чăтас...
Хăнана килнисем пурте парнепе, пысăк
кукăльпе, эрехпе пыраççĕ, ачисене канфет-пĕремĕк
çитереççĕ. Хăшĕ-пĕри пўртне парне
пултăр тесе тĕрленĕ ал шăлли çакать. Теприсем тата
пўрчĕ ăшă пултăр, кăмакара е вучахра вутти ан сўнтĕр
тесе вут пуленкисем йăтса кĕреççĕ.
Юрласа-ташласа, ĕçсе-çисе савăннă
хыççăн килĕсене саланаççĕ. Уй
урлă килнĕ хăнисене кил хуçисем кучченеçсем
(кукăль е çўхў) тата сăра тултарса парса яраççĕ.
Хăни четвĕрт эрехпе килнĕ пулсан четвĕрт сăра ярса
параççĕ.
Тепĕр кунне ялти хурăнташĕсем кăнтăр иртсен татах
пуçтарăнаççĕ. Хăш-пĕр уй урлă
тăванĕсем çĕр выртса тепĕр куна та
юлаççĕ.
Виççĕмĕш кун та хăшĕ-хăшĕ
пыркалать. Хĕрарăмсем çĕнĕ пўрте панă парнесене
курма, арçынсем мухмăр чĕртме, сăра ĕçме тесе
кĕрсе тухаççĕ. Ĕлĕк çак ĕçкĕ
эрне тăсăлнă. Эрне вĕçĕнче ялти тăвансене
кил хуçисем ятарласа чĕнсех пуçтарнă, пичке тĕпне
е çĕпре кăларма тесе чĕннĕ. Кунта нумаййăнах
пухăнман. Ытлашши шавласах та ĕçмен. Ĕçкĕпе
ывăннă кил хуçисемпе çывăх тăванĕсем
сăра ĕçсе шăкăл-шăкăл калаçкаласа
ларса çĕн пўрт ĕçкине вĕçленĕ.
Ваçкасси ялĕ, Л.Н. Ильина
çырса панă. 2003 ç.
В д. Васькино, как и в других деревнях Александровского округа, в день
новоселья на стол ставится полное ведро пива, что символизирует благополуч ную
жизнь. Рядом с ведром — трехслойное угощение: хлеб, çўхў,
чăкăт. Хозяева (муж и жена) встают во главе стола, пожилые гости
садятся за стол, другие — на лавки, те, кому не хватает места, стоят. Хозяин
берет хлеб и отрезает (резать нужно особо, нож вокруг хлеба нельзя крутить)
горбушку, откусывает ее сам, дает жене и кладет в ящик стола. Отрезает еще три
ломтя. Затем делит на три части çўхў и чăкăт. Одну часть
трехслойного угощенья передает сидящим за столом, вторую часть — тем, кто сидит
на лавках, тре-тью — тем, кто стоит. Каждый отламывает себе по кусочку
ритуального угощения. Самый старший из сидящих за столом, обращаясь к каждой
группе гостей, три раза спрашивает: «Дорогие родственники, хозяин на руки
послал, досталось, нет?» Гости отвечают: «Досталось». После слов старшего «У
хозяина на всех хватит», начинают угощаться. Хозяева в это время обходят всех
пивом и вином.
Старики запевают песню «Алран кайми аки-сухи». Хозяева пляшут первый
танец, и начинается общее веселье.
Уезжающим гостям хозяева дают гостинцы: пиво, спиртное, пироги или
çўхў.
Новоселье продолжается два-три дня. Обычно односельчане приходят на
второй или третий день, и каждый — с ведром пива, со спиртным, с пирогом, с
подарками.
В старину новоселье длилось
неделю. Под конец хозяева специально приглашали ближних родственников допивать
пиво. На этом новоселье заканчивалось.
