Шурча тĂрĂхĔнче хĔр çураçни.
Сватовство в Акрамовском округе
Пирĕн
тăрăхра (Шурча таврашĕнче) хĕр çураçма
уйăх тулнă вăхăтра е кăшт катăлсан, уйăх
тăхринче (çĕнĕ уйăх çурални тăххăрмĕш
кун) пуçăнаççĕ. Каччăпа хĕр
хăйсем мăшăрланма килĕшнине ашшĕ-амăшĕсене пĕлтерсен
(е тата ĕлĕкрех евчĕ ярса, каччăпа хĕре
курнăçтарса, ашшĕ-амăшĕпе калаçса, килĕшсе
татăлсан) хĕр çураçаççĕ. Çак ĕçе
типпе кĕрсен тумаççĕ, ўўте кĕрсен
çеç хĕр çураçса туй тăваççĕ.
Пирĕн тăрăхри йăла-йĕркепе туя уйăх пĕтнĕ
кун тумаççĕ. Хĕр çураçма кайма
çавра çăкăр, чăкăт (кăшăлпа) пĕçерсе
хатĕрлеççĕ, четвĕрт эрех, çурта тата
укçа илеççĕ. Каясса вара 3 е 5, е 7 çын кайма
пултараççĕ: калăпăр, ашшĕ, ывăлĕ,
хăйматлăх пуласси; ашшĕ, ывăлĕ, хăйматлăх,
пиччĕшĕ, куккăшĕ. Каччăн амăшĕ
çураçма каймасть. Хĕр килне хăçан
çураçма килессе каччă хĕр урлă пĕлтерет.
Хĕр
килĕнче сăра тăваççĕ, эрех, ăшсăр
апат-çимĕç хатĕрлеççĕ (кукăль
нихăçан та хĕр çураçнă чух пĕçермеççĕ,
вăл кил ăш-чикне пăтратмалли çимĕç
шутланать), унсăр пуçне пĕр çавра
çăкăрпа чăкăт пĕçерсе
хураççĕ. Каччă енчен килмесĕр апат-çимĕçе,
сăра-эрехе сĕтел çине лартмаççĕ. Хĕр
çураçма килнисене хĕрĕн ашшĕ-амăшĕ хирĕç
тухса, алăк уçса, (лаша- па-и, машинăпа-и) кил хушшине сума
суса, сывлăх сунса (алă парса) кĕртеççĕ.
Пўрте
кĕрсен каччă мачча каштинчен маларах иртсе ларать (ку йăла
каччă хĕрпе килĕшнине пĕлтерет), ыттисем алăк патĕнчен
иртсе хăйсем çак киле пушмак пăру туянма килнине пĕлтерсе
сак е пукансем çине лараççĕ. Хĕр çак
вăхăтра вĕсен куçне курăнмасть. Хĕрĕн ашшĕпе
амăшĕ çураçма килнисен кучченеçне сĕтел
çине лартаççĕ. Каччăпа хĕр туй туса пĕрлешесси çинчен малтан
каччăн ашшĕ, унтан каччă хăй хĕрĕн ашшĕ-амăшне
çирĕплетсе калать. Каччăн ашшĕ хĕрĕн ашшĕпе
амăшĕнчен ирĕк илсе, турăш умне çурта çутса
илсе килнĕ эрехе пуçлать. Чăн малтанхи черккене хăй ĕçет,
ывăлне сĕнет, кайран — хĕрĕн ашшĕ-амăшне. Унтан хĕрĕн
ашшĕ-амăшĕ хĕрне сĕтел умне чĕнсе эрех черккине
параççĕ. Хĕр çак черккене астивсе пăхсан,
вăл килĕшни пулать. Çур çĕр иртсен хĕрпе
качча тăванĕсене, пускилĕсене, хĕр тантăшĕсене чĕнме
яраççĕ. Çак вăхăтра сĕтел çине
кил хуçисем сăра, çўхў, çăкăр,
чăкăт, çу, ытти вак мар çимĕçе
лартаççĕ. Хĕрĕн ашшĕ-амăшĕпе
каччă енчен килнисем туя хăçан тăвассине (эрнерен,
виç эрнерен, пилĕк эрнерен) калаçса
татăлаççĕ. Каччă енчи, хĕр енчи тачă
тăванĕсене шыльăкра кама
мĕнле парне памаллине шутласа калаçса хураççĕ.
Парнене хĕр килĕнче хатĕрлеççĕ.
Каччăпа
хĕр чĕнсе таврăнсан, чĕннисем пуçтарăнсан
çăкăрпа чăкăт пуçлаççĕ (хĕрĕн
амăшĕ алла çăкăр тытиччен ун çине червонец
укçа хурать, ку вăл çăкăр пурнăçра чи
асли пулнине пĕлтерет).
Пурте ура çине тăрса Турра
пуççапса, пулас мăшăра пĕрлешме ырă сунса пĕр-пĕринпе
тĕкĕнсе çăкăрпа чăкăт
çиеççĕ. Хĕрĕн амăшĕ сăра
пуçласа ĕçтерет. Каччăн ашшĕ илсе килнĕ эрехпе
сăйлать. Çав вăхăтра хĕр тантăшсем машина
кустăрми айне никам курмалла мар хыт шăпăр
çыхаççĕ, хăмла хатĕрлеççĕ.
Кăвак шуçăмпа, хĕвел тухиччен, хĕр амăшĕ
çурта çутса сĕтел çине вĕри яшка лартать. Хĕр
каччăна кĕпе тăхăнтарать, каччă кĕпе çине
укçа хурать. Унтан çураçма килнисене парне
параççĕ, вĕсем те парне çине укçа
хураççĕ. Каччăн амăшĕ валли те парне парса яраççĕ.
Хĕр амăшĕ çураçма килнисене
çăкăрпа чăкăта шурă тутăрпа чĕркесе
тыттарать, лешсем червонец хураççĕ. Каччă енчисем илсе
килнĕ четвĕрте е кăшт тултарса е пач улăштарса
параççĕ. Çапла вара, хĕр
çураçакансем пурне те ырă сунса, кăмăлчапа (туй
ыран тенĕ чух туя хатĕррине хыпарлани) килессине пĕлтерсе
çула тухаççĕ. Пўтрен тухнă чух хĕр
тантăшсем, хĕр енчисем каччăна хăмлапа сапаççĕ
(ку çине-çине туй пултăр тенине пĕлтерет). Каччă
енчисем киле çитсен çăкăр пуçлама пускилсене,
турта тивнĕ хурăнташĕсене чĕнеççĕ.
Хăнисем пуçтарăнсан çурта çутса
пуççапса, лайăх туй туса ирттерме ырă сунса пĕр-пĕринпе
тĕкĕнсе çăкăра ура çинче
çиеççĕ, парнесене пахалаççĕ, эрехне
пуçласа ĕçеççĕ, унтан тав туса тухса
каяççĕ.
Шурча ялĕ, С.С. Тимофеева (1947) çырса панă. 2003
ç.
Сватать
в Акрамовском округе ходят только при прибывающей луне (перед полнолунием) или
на девятый день после нарождения нового месяца (уйăх тăхри).
На
сватовство обычно берут круглый хлеб, чăкăт, четверть спиртного,
свечу и деньги. О дне сватовства парень сообщает через невесту.
В
доме невесты к этому дню специально варят пиво, готовят угощения. В этой
местности на сватовство, да и на свадьбу, никогда не пекут пироги. Начинка
пирога — мешанина разных компонентов. Считается, что это кушанье расстраивает,
мутит семейную жизнь.
К
приходу сватов стол не накрывается. Родители невесты встречают их во дворе,
приглашают в дом.
В
доме жених первым проходит за матицу, это означает, что с невестой они
сговорились.
Разговор
начинает отец жениха, слова его подтверждает сын. Когда выясняется, что обе
стороны согласны породниться, мать невесты ставит на стол гостинцы сватов, отец
жениха с разрешения родителей невесты зажигает свечу и открывает бутылку.
Сначала пьет сам, потом предлагает сыну, затем — родителям невесты.
Мать
невесты приглашает дочь к столу, и будущий свекор предлагает невесте рюмку.
Пригубив, она выражает свое согласие.
После
полуночи жениха с невестой отправляют приглашать близких родственников, соседей
и подружек. Мать в это время накрывает стол.
С
приходом приглашенных начинают хлеб. Перед тем, как резать, мать невесты кладет
на него деньги, показывая, что хлеб всему голова.
На
заре, перед восходом солнца, мать невесты выставляет на стол горячий суп.
Невеста дарит жениху и всем сватам по рубашке, передает подарок и для матери
жениха. Те берут подарки, положив на них деньги.
Мать
невесты завязывает в белый платок хлеб и чăкăт, наполняет четверть и
отдает сватам. Те, сообщив время приезда на сговор (кăмăлчав),
уходят. При выходе подружки невесты, с надеждой на частые свадьбы, осыпают их
шишками хмеля.
