Мăнкун.
Пасха
Через семь недель после Çăварни (Масленицы) по окончании
Великого поста отмечается Мăнкун* (Великий день). Мăнкун у древних
чуваш означал окончательную победу добрых сил над злыми, отмечали его в дни
весеннего солнцеворота целую неделю и посвящали встрече весеннего нового года,
нового солнца, ожиданию всего нового. Этой неделе предшествовала неделя,
называемая калăм, посвященная поминовению умерших предков, изгнанию
злых духов (дети группами ходили по деревне с трещотками, били рябиновыми
прутьями людей, одежду, постройки и кричали «Вирĕм!»).
Со временем Мăнкун совпал с православной Пасхой, многие его древние
обряды исчезли и праздновать его стали, сопровождая как христианскими, так и
языческими обычаями.
В старину говорили: «Мăнкун çĕтĕк полсан та таса
полтăр» (если даже праздник бедный, но пусть будет чистым). Поэтому перед
Пасхой и сегодня устраивают генеральную уборку: чистят, обязательно
перестирывают занавески, постельные принадлежности, скатерти, полотенца и т.д.
День перед Пасхой в некоторых деревнях называют калăм кун. Полагают,
что это день разгула колдунов, которые рыщут по деревням. Если где-то что-то
плохо лежит, колдуны забирают его и насылают болезни на хозяина (д.Падаккасы).
Поэтому в этот день необходимо все тщательно прибирать.
В ночь перед Пасхой (калăм каç) все моются в бане. Старики
(верующие) после бани, переодевшись во все чистое, захватив крашеные яйца, идут
в церковь на богослужение. В полночь стараются встать под колокол и загадать
желание, которое, по поверьям, обязательно сбудется (с. Тораево).
В других деревнях в церковь идут только мужчины и только утром. Женщины
остаются дома, красят яйца, пекут пироги и варят кашу — Мăнкун
пăтти. Одно крашеное яйцо кладут в божницу, следят за ним до следующей
Пасхи: если яйцо протухнет (испортится) — дому будет какое-то худо.
По окончании богослужения все собираются за столом или семьей, или с
соседями. Поздравляют друг друга с великим праздником — Воскресением Христа,
едят крашеные яйца и кашу Мăнкун пăтти (обрядовую, ритуальную пищу
язычества, в старину ее ели поочередно в каждом доме).
Пасхальную неделю обычно отмечают с односельчанами, к родственникам в
соседние деревни не ездят (д.Ижелькасы).
Из старинных обычаев остался обычай устраивать специальные качели
(чуччу) в центре деревни. Днем здесь веселится детвора, вечером молодежь
устраивает хороводы, поют, пляшут. С окончанием пасхальной недели качели
разбирают.
* * *
Мăнкун ыран тенĕ чух
каçхине чиркĕве каяççĕ. Ирхине кĕлĕ вĕçленет.
Кам типĕ тытнă, кĕлĕ хыççăн
çылăхсене каçарттараççĕ, хăйсем
тунă çылăхсене батюшкăна каласа парса ўкĕнсе
Турăран каçару ыйтаççĕ.
Мăнкун чух çăмарта хĕретсе чиркĕве илсе кайса
светить тутараççĕ, ăна чиркўрен килсен тин çиме
юрать. Мăнкун эрнинчен пускилсене пухса мăнкун пăтти (тулă
кĕрпинчен пĕçереççĕ)
çиеççĕ.
Кĕрекаç ялĕ, Е.Е.
Семеновăран Н.М. Александрова çырса илнĕ.
* * *
Çăварнипе мăнкун хушши 7 е 9 эрне пулать.
Мăнкунччен ялсенче чуччусем çакнă. Тăванĕсемпе пĕрле
пулса хăнана çўренĕ, хĕрлĕ çăмарта
çинĕ.
Кĕрекаç
ялĕ, М.Ф. Лебедева каласа панинчен.
* * *
Мăнкун ыран тенĕ каç ватă çынсем
çăмарта хĕретсе чиркĕве каяççĕ те
çĕрĕпех кĕлĕ итлеççĕ, пĕрле
юрлаççĕ.
Пирĕн енчи чăвашсем каланă тăрăх, çур
çĕр çитсен (шăп вун икĕ сехет тĕлĕнче)
чан айне тăрса мĕн те пулин шухăшласа хурсан вăл шухăш
пурнăçланать.
Ирхи шуçăмпа килĕсене таврăнаççĕ,
килти турăш умне çурта çутаççĕ,
кукăль-çăмах пĕçереççĕ. Ачасене
таса тумтир (ытларах çĕнĕ) тăхăнтараççĕ.
/лĕкрех ачасем килĕрен киле çўретчĕç, Христос чĕрĕлнĕ
ячĕпе кил хуçисене саламлатчĕç. Хуçисем вĕсене
хĕретнĕ çăмартасемпе, йăвасемпе хăналатчĕç.
Халĕ ун пек тума пăрахнă ĕнтĕ.
Тата Мăнкун çитиччен кăшт маларах урам варрине мăн
чуччу çакатчĕç. Кăнтăрла унта ачасем ярăнатчĕç,
каçхине вара хĕр упраçсемпе яшсем тухатчĕç. Халь
чуччусене те пур çĕрте çакмаççĕ,
çамрăксем те урамра, ĕлĕкхи пек, вăйă
вылямаççĕ.
Мăнкун кун ют çын пырсан ăна ĕлĕкренех пўртре
сак е пукан çине лартма тăрăшнă. Çавăн пек
тумасан чăх пусма лармасть тет.
Турай сали, С.Т. Филиппова (1923) каласа
панинчен.
* * *
Мăнкуна асăнтарма хĕрлĕ çăмартасем илсе
арçынсем чиркĕве кайнă. Хĕрарăмсем киле
апат-çимĕç пĕçерме юлнă. Мăнкуна хирĕç
çĕрĕпех çывăрман. Хĕвел тухсан тин
çиме юранă. Мăнкун эрнинче уй урлă каçма юраман.
Ялти çынсемпе çеç килтен киле çўресе Мăнкун
пăтти çинĕ. Пўрте кĕнĕ чухне: «Христос чĕрĕлнĕ!»
— тенĕ. Пўртрисем хирĕç: «Чăн чĕрĕлнĕ!» —
тесе савăнса каланă. Сĕтел хушшинче Турра мухтаса юрланă.
Купăс кашни килтех пулман. Çавăнпа арçынсем питлĕх
çине хачă хурса, ура тапса ташă çемми кăларса
ташланă. Хăшĕсем аллисене ĕçлĕкне купăс
тытнă евĕр тытса турткаласа, такмаксем каласа ташлаттарнă.
Çамрăксем урамра чуччу ярăннă, юрланă, ташланă, вылянă.
Чуччуне таканласах тунă. Икшерĕн хăпарса тăрса
ярăннă.
Мăнкун эрни тухнă чух каллех тутлă ĕçме-çиме
хатĕрленĕ. Турра асăнса ăсатнă Мăнкуна.
Платкасси
ялĕ, С.Е. Родионовăран (1933) И.С. Михайлова çырса илнĕ.
* * *
Мăнкун умĕнхи куна калăм
теççĕ. Калăм кунĕ тухатмăшсен кунĕ тесе
шутланă. Вĕсем çи-пуçа улăштарса арçын
пулса çўренĕ, тĕрлĕ усал ĕçсем тунă.
Çав кун пур япалана тирпейлĕн пуçтармалла, тула пĕр
япала та çакма юрамасть тенĕ. Кĕпе-йĕм çухалсан
тухатмăшсем çĕклесе кайнă, вара хуçине усал пулать
тенĕ.
Калăм кун тата ятарласа калăм тăварĕ тунă.
Тăвара чуста ăшне хурса вучаха пăрахмалла. Çак
тăварăн хăвачĕ çулталăк таран пырать тесе
шутланă. ăна эмел вырăнне чирлесен выльăха та, этеме те
пама юрать имĕш.
Патаккасси
ялĕ, М.П.Федотовăран
Р.В.
Иванова çырса илнĕ.
