Ача çуралнипе çыхĂннĂ йĂла-йĔрке

Обряды, связанные с рождением ребенка

Рождение ребенка — всегда большой праздник для семьи. С ним связано продолжение рода, будущее народа. Поэтому это значимое событие сопровождалось своими таинствами и обрядами.

С первых минут родители старались оградить младенца от болезней и неприятностей. Над ним произносились магические слова, совершались действия, которые должны были предопределить судьбу ребенка. Хотя некоторые обычаи уже забылись, не соблюдаются, но многие сохранились и до наших дней.

Испокон веков до рождения ребенка не советовали покупать пеленки, шить одежду, заранее не заносили в избу и зыбку (колыбельку): боялись, что младенец умрет. Даже имя не задумывали.

Перед родами в доме устраивали генеральную уборку.

В старину и еще до середины прошлого века женщины рожали не в роддомах, как сейчас, а дома, в избе, или заранее натопленной бане. Роды, как правило, принимала йомзя (знахарка) или повитуха.

Она брала ребенка на руки со словами: «Бог дал жизнь, пусть дарует ему здоровье и благополучие».

Младенца оберегали от злых духов. Для этого только что рожденного ребенка клали в ведро, шли к колодцу, делали вид, что зачерпывают воду, приносили домой и обўявляли: «Ребенка вот в колодце нашла, прямо наверху плавал». (Это выражение «нашла в колодце» бытует и в наши дни.)

После купания новорожденного пеленали в выстиранную и выглаженную рубашку кого-нибудь из домашних. Раньше это всегда была длинная белая чувашская рубашка (платье). Свекровь, помогавшая при родах, уже запеленатого ребенка брала на новую пеленку или одеяло, зажигала свечу, благословляла.

Были свои обычаи и при выборе имени. До распространения христианства знахарка держала кричащего ребенка на руках и перечисляла имена. На каком имени он переставал плакать, таким именем и нарекали. Позже ребенку давали имя святого, именины которого в этот день отмечала церковь.

Во многих деревнях района существовал такой обычай: если в семье умирали дети, то последующего называли именем птиц в одних деревнях или диких животных — в других. Например, Чĕкеç, Шăнкăрч, Сокол, Волк и т. д. Полагали, что таким образом они обманут злых духов, ребенок не умрет, и род сохранится. Видимо, от этих имен потом произошли многие фамилии: Волки Петĕрĕ — Волков Петр.

Раньше запись о рождении проводилась церквами. В наши дни детей регистрируют в органах загса, где существуют свои обычаи.

При крещении ребенка его держит крестная мать. По обычаю, крестника она берет на руки новыми белыми пеленками.

После регистрации обычно устраивают небольшой пир, в одних селах его называют ача çуни (купание ребенка), в других — ача яшки (суп ребенка). В гости приглашают близких родственников, крестных родителей, накрывают богатый стол.

Гостей сначала угощают хлебом (или çўхў) и чăкăт. Отламывая хлеб и чăкăт, каждый высказывает добрые пожелания: «Пусть ребенок растет здоровым, будет крепким и умным. Пусть жизнь его будет долгой, пусть Бог дарует ему здоровье» (д. Васькино). В других деревнях праздник начинают со сладкого (с. Тораево). Родители, чтобы не сглазили младенца, надевают на него яркий чепчик, раньше на лбу ставили сажей точку.

Новорожденному дарят подарки, поют, веселятся. До полуночи все расходятся.

* * *

Пирĕн енче XX ĕмĕрĕн малтанхи çурринче те хĕрарăмсем ачисене килтех — пўртре е мунчара çуратнă. Эпи карчăка чĕннĕ. Çуралнă ачана алла илсе вăл çапла каланă: «Эй, Турă çĕнĕ чун пачĕ, ырлăхне-сывлăхне паринччĕ».

Ачана алла илнĕ-илмен унăн чунĕ тухса ан кайтăр тесе кăвапине хырăм еннелле шăлнă, икĕ тĕлтен çиппе çыхнă та варринчен каснă. Кăвапине касса амăшĕнчен уйăрсан ачана килти çынсен шурă пир кĕпипе чĕркесе вырттарнă. Унтан эпи карчăк хĕрарăма ача хутаççине ўкерме пулăшнă: «Кĕçĕннине патăн, пысăккине те пар», — тесе ыйтнă Турăран. Ачана тап-таса пуличчен çуса ăшă çĕре вырттарнă. Эпи карчăка ĕçтернĕ-çитернĕ, парне парса ăсатнă.

(Евдокия Матвеева каланинчен.)

Ачана ят хурсан е тĕне кĕртсен кумăшсене, тăванĕсене чĕнсе ача ĕçки ĕçеççĕ. Ача ячĕпе сĕтел çине çавра çăкăр хураççĕ, çăкăр çине чăкăт лартаççĕ. Тĕрлĕ апат-çимĕç хатĕрлеççĕ. Тăванĕсем пухăнсан пурне те чи малтан çăкăр татăкĕпе чăкăт касăкĕ çитереççĕ. Çиекенсем ачана ырă сунса çапла калаççĕ: «Çак ача пысăк, сывă ўстĕр, ăслă, çынсене юрăхлă пултăр, çăкăрлă-тăварлă, выльăх-чĕрлĕхлĕ, ырă кун-çуллă, ачаллă-пăчаллă пултăр, ăна Турă сывлăх, вăрăм ĕмĕр патăр».

Çапла каласа ача чăкăтне, унтан яшкине çиеççĕ. Ун ячĕпе укçа хураççĕ е япаласем параççĕ. Ташласа-юрласа ĕçсе çиеççĕ. Халь çавăн пек тăваççĕ.

Ваçкасси ялĕ, Л.Н.Ильина çырса панă. 2003 ç.

Мĕн авалтан ача çурални — кашни çемьерех чи пысăк савăнăç. Ача çуратас вăхăтчен хĕрарăм пўрт-çурта тирпейленĕ, кĕпе-йĕм çуса тасатнă. Анчах та малтанах ача кипкине хатĕрлесе хуман, сăпкине те пўрте кĕртмен, ятне те шыраман (ача вилĕ çураласран хăранă).

Тин çуралнă ачана çĕнĕ кипкепе е пирпе мар, лайăх çуса якатнă кивĕ чăваш кĕпипе тытнă. Хунямăшĕ яланах пиеленĕ ачана пысăкрах çĕнĕ япалапа тытнă, çурта çутнă, унăн кун-çулĕ вăрăм пултăр тесе пилленĕ. Ача мĕнле уйăхра çуралнине, çав уйăхра мĕнле çветтуйсем пуррине кура ят хунă, тĕне кĕртнĕ. Ача çурални çинчен хут тутарнă.

Çемьере малтанхи ачисем вилнĕ пулсан теприсене кайăк ятне панă: сăмахран, хĕр ачана — Чĕкеç, Чакак, Пăрчăкан, арçын ачана — Корак, Шăнкăрч. Çак ятсем вара ача вилесрен сыхланă имĕш.

Пĕчĕк ачана таканара чăпăл тунă. Пĕрремĕш хут çунă хыççăн хунямăшне кинĕ парне панă, вара тăванĕсемпе, кумăшĕсемпе кĕрекене ларса ача çуралнине паллă тунă, сăра-эрех ĕçнĕ, амăшне пепкине лайăх çитĕнтерме ырă суннă. Пĕчĕк ача ытларах сăпкара выртнă. Ăна сăпка юррисем юрласа сиктернĕ:

Ачине, урине, Ачине, папине,

Папине, ачашне. Сиктерер-ха сăпкине.

Кăрăс-кăрăс тутарма, Хăва холлинчен сăпкийĕ,

Лăпăс-лăпăс сиктерме. Хытрах ўстĕр ачийĕ.

Тĕне кĕртнĕ чух ачана кумăшĕ çĕнĕ япалапа тытнă. Ачашăн вăл чи çывăх тăванпа пĕрех шутланнă. Кумăшĕ пĕр çын е иккĕн те пулма пултарнă.

Шурча сали, С.С. Тимофеева (1947) çырса панă.

«Ачасăр кил — масар, ача-пăчаллă кил — пасар», — тенĕ ваттисем. Çамрăк мăшăрăн ача çуралсан тăванĕсемпе кўршисем пĕчĕк кайăка курма пыраççĕ. «Ылтăн-и, кĕмĕл-и?» — тесе ыйтаççĕ. Ывăл пулсан — ылтăн теççĕ, хĕр пулсан — кĕмĕл тесе хуравлаççĕ. Пурте пепке валли парнесем илсе килеççĕ. Парнесене ашшĕне е амăшне параççĕ. Кил хуçисем ирĕк памасăр çуралнă ача çине пăхма юрамасть. Пепкине кăтартасшăнах пулсан, амăшĕ е асламăшĕ ача çамки çине кăмакари хăрăмпа пăнчă лартать е мăйне йăлтăркка япала çакать. Ача ан куçăхтăр тесе çапла тăваççĕ. Унăн ятне ыйтса пĕлеççĕ. Сĕтел хушшине вырнаçаççĕ. Хаваслă каçа пылак çимĕçрен пуçлаççĕ. Малтан ваттисем сăмах илеççĕ. Вĕсем ача çуралнă ятпа чăкăт пуçлаççĕ, ыттисене те хăналаççĕ. Курма килнисенчен кашниех сăмах илет.

«Пĕр ача пĕрлĕхсĕр», «Тур калашле виççĕ», «Ывăл ачасăр хăчĕ çук», «Хĕр пулсан амăшĕн тирпейсĕрĕ курăнмасть» йышши каларăшсене асăнмасăр хăвармаççĕ. Çамрăксем хаваслă юрăсем юрлаççĕ, аслăраххисем — хурлăхлă юрăсем:

Вăрман тăрринче хура пĕлĕт, Çуралатпăр, ўсетпĕр,

Мĕн çăвасса пĕлместпĕр. Мĕн курасса пĕлместпĕр.

Ма кайрăм-ши вăрмана Ма çуралса ўсрĕм-ши

Çулçă тăкнă вăхăтра? Самана пăсăлнă вăхăтра?

Ку уявра тĕпĕртетсе ташламаççĕ, çур çĕрччен киле саланаççĕ. Тепĕр çул каллех ача çумалла пултăр тесе тухса каяççĕ.

Çулав ялĕ, И.Н. Иванова çырса панă. 2003 ç.

Ача çуралсан ĕлĕк: «Шыв ăсма кайсан çăлтан ача тупса килтĕм», — тенĕ. Хăшĕ-пĕрисем халĕ те çаплах калаççĕ. Ку авалхи йăларанах юлнă. Пепки таса, сывă пултăр, чирлесе ан вилтĕр тесе усал сывлăша улталама пикеннĕ. Çураттараканĕ — эпи карчăк ачана витрене хурса çăл патне кайнă, ăсса кăларам пекки тунă. Киле çитсен: «Çăлтан ача тупрăм, шыв çинчех выртать», — тесе ăна амăшне тыттарнă.

Патаккасси ялĕ, 80 çулхи М.П. Федотовăран Р.В. Иванова çырса илнĕ. 2003 ç.

По рождении и обливании ребенка бабушка ставит перед иконой свечу, берет непочатый хлеб и, отрезав от него горбушку, едят ее мать, отец ребенка и бабушка, приговаривая: «Çакă ачанăн пурнăçĕ пуçламан çăкăр пек пултăр» (жизнь новорожденного пусть проходит в изобилии, символом его служит непочатый хлеб). Ребенку, чтобы он впоследствии был представительным (ял пуçĕ), до прикладывания к груди матери дают в рот имбирь.

Если ребенок родится ногами вперед, впоследствии он будет богат и коштан. Родившийся в сорочке ребенок будет ял пуçĕ — главой или руководителем.

Мать ребенка, если роды прошли благополучно, берется за работу тотчас же после родов, в особенности тогда, когда родится девочка. По воззрениям наших чуваш, от девочки пользы мало будет, так как по достижении совершеннолетия ее надо будет отдавать замуж, что сопровождается большими расходами.

Рождение мальчика сопровождается великою радостью, тогда и мать ребенка имеет право на отдых, и отец покупает водки как для матери, так и для бабушки.

Через неделю или две после рождения бывают крестины. В кумовья приглашают большею частью из родственников, в противном случае в пирушках одним человеком больше будет, что требует лишнего расхода.

По поверьям, если ребенок из купели выходит вытянувшись, то он непременно умрет в детском возрасте, а также примечают по волосам, отрезанным священником во время крещения: волосы в купели потонут — ребенок помрет, не потонут — будет жить. В день крестин мать ребенка дарит куму копейки: две или три и этим будто выкупает ребенка.

В доме новорожденного в этот день бывает маленькая пирушка, куда приглашаются ближайшие родственники, кумовья и бабушка.

Описал житель д. Моргауши И. Алексеев в 1910 г.

Рукописный фонд профессора Н.В. Никольского. НА ЧГИГН. Отд. I. Т. 177. С. 367.

Назад Содержание Вперед