Стихи на русском языке
«ГАСНЕТ ДЕНЬ. И КОГДА СУМРАК НОЧИ ГУСТОЙ…»
Гаснет день. И когда сумрак ночи густой
Погружает в дремоту поля
И проносятся мысли одна за другой,
Сердце острою болью сверля,—
Тени прошлых столетий встают предо мной,
И родная видна мне земля.
Да, она. Узнаю за чертою черту,
Словно сам в тех столетьях живу:
Пригвожденный к кровавому вижу кресту
Я Чувашию, как наяву.
Там, где сердце, — в груди ее рана черна.
Кровь по капле, по капле течет.
Хмурый день подступает, как в бурю волна,
Ветер злобную песню поет...
Минет ночь. И когда из росы отольет
Утро бусы себе, и серебряный звон
Вдруг раздастся, и все запоет,—
Это значит — край милый из мертвых воскрес,
Оставляет тяжелый страдальческий крест
И свободу приветствует он!
16 июня 1921
Евпатория
Перевод П. Хузангая
«ЖИЗНЬ МОЯ, ЗА КАКИМИ ХОЛМАМИ …»
Жизнь моя, за какими холмами
Твой с уютною кровлею дом?
Тихой тенью, побитой камнями,
На распутьи стоишь босиком.
Стан твой юный, медвяные плечи
Выпила непогоды пурга,
И устам обескровленным нечем
Поцелуев огни возжигать.
И когда-то упругие груди
Рассекла ветра хлесткая плеть, —
Все же... кто же меня, кто же нудит
Жгучей жаждой к тебе пламенеть?
Жизнь моя! За какими холмами
Твой с уютною кровлею дом?
Тихой тенью, побитой камнями,
На распутьи стоишь босиком.
27 мая 1922
Волчья Гора
Перевод П. Хузангая
«ИЛИ! ИЛИ! ЛИМА САВАХВАНИ!»
Или! Или! Лима савахвани!
………………………………
Отчий край пригвожден палачом.
Я хочу, состраданием ранен,
Проложить путь к спасенью стихом...
Одинок крест страдальца в пустыне.
Тяжелеют глаза, мутен взгляд.
На песке кровь горячая стынет.
Не водой — горьким зельем поят.
А кругом дикий сброд супостатов,
Смех, глумленья, свист, кутерьма.
Плачет край босоногий, распятый.
Надвигается жуткая тьма.
Ночь над ним. Словно вдруг отступились
Навсегда солнца ясные дни.
Ковыли низко-низко склонились,
Край несчастный жалеют они.
Но, осеннюю тьму разрывая.
Грянул гром над пустыней глухой.
И дошло до родимого края:
«Встаньте все на борьбу, кто живой!»
От креста не осталось и следа.
Открывает страдалец глаза:
Рать несметную с песней победной,
Торжествующей движет гроза.
Обнимают друг друга, жмут руки,
Возглас дружбы на всех языках.
Расплетись, оборвись, плетка муки, —
Мы не будем отныне в рабах.
Край и мой подал голос на воле;
Знаю я: он не громок пока.
Неприглядно лицо, что кололи
Терном жгучим века и века.
Но терпенье его и страданье,
Сила духа измерь и познай,
И попробуй, попробуй тогда мне
Заявить, что бессилен мой край!
[Весна 1921]
Чебоксары
Перевод П. Хузангая
ОБЕЗДОЛЕННЫХ СВЕТ В НЕПОСИЛЬНОЙ БОРЬБЕ…»
Обездоленных свет в непосильной борьбе,
О Свобода и алое знамя!
Объявляют войну, объявляют тебе
На собраньях, в золоченном храме.
Поднялись! Поднялись и, как змеи, шипят
На тебя золотые мундиры,
И, взбесившись, тебе, зубы скаля, грозят
Чернецы и попы и вампиры.
Не заманчиво им свою власть уступить
Обездоленным и — зашипели.
Не впервые зверям кровь народную лить
Из-за мерзкой своей подлой цели.
Пусть шипят! Еще много народных друзей,
Горемычных друзей между нами.
И пока они преданы цели своей,
Не опустится алое знамя!
Задушевные песни Свободы святой
Не замолкнут, пока они живы,
Не посмеют вампиры убитых нуждой
Горемычных душить для наживы.
Если братьям придется главы положить
За свободу, — они, умирая,
В торжество будут веры, надежды хранить
И свободы, и правды, и рая.
Будет время, — не будут одни утопать
В золотом, полном благами, море,
А другие меж тем под нуждой издыхать,
Надрываясь за хлеб в вечном горе.
Будет время, когда и лачуги рабов
Осенит свет Свободы и счастья,
Улетят далеко, в дали мрачных веков
Дни тревог, слез и бурь и ненастья.
И теперь, когда нужен народу наш труд,
За народ мы умрем за голодный,
И спасибо нам скажет оборванный люд
За геройский порыв благородный.
Горемычных защита! Измучась борьбой,
Не опустим главы пред врагами,
Развевайся, о знамя Свободы святой,
Развевайся ты гордо над нами!
12 апреля 1918
Тетюши
ВЫДУМАННЫМ ГЛАЗАМ
...моей несравненной
— Поэзии имажинизма...
О глаза, любимые мной —
Темной сини две черных звезды,
Не в насмешку ли над собой
Вас я песней терзанья создал?
В вашей глуби — как загляну —
Синей Нови цветут сирени,
И устами, к цветам прильнув,
Пью из чаши я откровений.
Но, любимые мной глаза,
Лишь я ваши синие дали
Вынес людям моим показать,
Тайны синь они осмеяли.
Оплевали глаза они,
Кладезь глаз, мною так любимых,
И ушел, спотыкаясь, от них
Я, ветрами полей гонимый.
За деревней сел за плетень
И тоской пустырей заплакал.
…Ветер рвал небесную сень.
Выла в дальних полях собака.
Но любимые мной глаза
С той же Тайной в меня глядели
И хотелось опять показать
Людям их откровенья зелень.
30 мая 1922
Волчья Гора
Перевод П. Хузангая
ДРУГУ ПАНЕ БЕКШАНСКОМУ
Друг дорогой, бесценный Паня,
Когда лазурность юных лет
Промчится в вечность, сей портрет
Пусть служит для воспоминаний;
Посмотришь на него, друг Паня, —
И — в прошлой дали золотой
Бесцветный, серый образ мой
Восстанет пред тобой в тумане.
И бросишь в даль ты укоризны
Мне, друг, за то, что не богат
Я был душой...
Не виноват
Я, Паня, что удары жизни,
Эх... были слишком тяжелы,
Души богатство унесли,
«Талант» мой поручили тризне.
Лишь ты родным мне, близким был,
Мой Паня!.. Лишь бывало туго
От жизни мне — всегда я находил
В тебе одном родного, друга.
Когда оставлю Тетюши,
Эх, Паня светлый, друг кипучий,
С тобою часть своей души
Оставлю с болью...
с болью жгучей...
16 июля 1920
Тетюши
Перевод П. Хузангая
ОТНЫНЕ
Последние капли крови
Слово теплое камнем и льдом
В моем горле отныне застряло.
Над лесами зарницы не стало.
На земле — ужас смерти кругом.
Край родной повели босиком
На Голгофу для тяжкой расправы.
Шубашкарской стены пот кровавый
В сердце скорбном, разбитом моем.
Что держу я, ладонь кровяня,
Рву, кромсаю вот этой строфою?
Это — Сеспеля сердце живое
Еще бьется в руках у меня.
…………………………………
Псом ободранным буду искать
Черствый кус у плетня у чужого.
В стужу, в слякоть, без хлеба, без крова,
Буду по Шубашкару вздыхать.
Я голодный, и мира покой
Только стоном могильным нарушу.
Грузный жернов раздавит мне душу.
Да, такой я отныне, такой...
6 апреля 1922
Волчья Гора
Перевод П. Хузангая
СКОРО...
На ветру шумит, качаясь,
Горькая осина;
Наступила для чуваш
Черная година.
Сколько горя, сколько слез
Им война приносит:
Только сын отца отвез,
Завтра — сына просит.
По деревням плач и стон —
Дети голодают;
В Петрограде царский трон
Воры окружают.
Отнимают лошадей,
Вера в бога вянет.
И когда же на царей
С неба буря грянет?
Поднимается народ
Грозною волною,
Смоет грязный царский род
С черною бедою.
Скоро солнце заблестит
Теплою весною.
Поле с хлебом зашумит
Радостью хмельною.
1916
[Шихазаны]
Перевод П. Хузангая
Стальная вера
Проснётся мой край и воспрянет
Жар-птицею над синевой.
Кто скажет "неправда" - обманет:
Калека душа у него.
Пока непригляден край милый,
И дремлет чувашский народ.
Пускай, но бурлят уже силы, -
Воскреснет отчизна вот-вот.
В те дни, когда солнце лучами
Траву подымает в лесу,
Кто видел покрытую льдами
Природы весенней красу?
Пускай ещё сердце сжимает
Былого страдания лёд, -
Взгляд смелый уже замечает
Зари небывалый восход.
О сердце, отважнее бейся
И песню крылатую пой!
Увидим мы, верь и надейся:
Наш край возродиться родной.
Я слышу, как гром отдалённый,
народная сила гудит
И хочет скорее, привольней
Излиться из мощной груди.
Шагайте бодрее и твёрже,
Отчизны любимой сыны,
Не можем отстать мы, - не можем! -
От поступи нашей страны.
Отчизны лицо посвежеет
И прошлому скоро конец.
Кто скажет "не верю" - ложь сеет,
Кто вторит ему, тот слепец.
Не нынче, так завтра...но пламя
Зажжёт твоё сердце, земля.
И новыми вспыхнут цветами
Под радужным светом поля.
Жар-птицею край мой воспрянет,
Свободой и солнцем дыша.
Кто скажет "неправда" - обманет:
В нём чахлая тлеет душа!
(перевод с чувашского - П.Хузангай)
СУДЬБА СОЛДАТА
Горит свеча, в вагоне тихо,
Солдаты все спокойно спят.
А поезд наш несется лихо,
Лишь только слышно: тик-так-так.
Один солдатик, изнуренный,
Склонивши голову на грудь,
Грустит по родине далекой,
Не может, бедный, он уснуть.
«Ах, мама, мать моя родная,
Зачем на свет ты родила,
Судьбой несчастной наградила,
Шинелью серой облекла?
Шинель меня переродила,
Шинель солдатом назвала,
Шинель мне плечи отдавила,
Винтовка силу отняла.
Меня на службу забирают,
И я три года прослужил,
Я потерял здоровье, силу,
И что за это получил?
И вот начался бой кровавый,
Летят снаряды от реки,
А я в изодранной шинели
Лежу, бедняга, без руки.
Ко мне подходит санитарка:
«Братишка, дай перевяжу
И в санитарную повозку
Тебя, братишка, отведу».
Горит свеча, в вагоне тихо,
Солдаты все спокойно спят.
А поезд наш несется лихо,
Лишь только слышно: тик-так-так.
1916
[Шихазаны]
Перевод П. Хузангая
Стихи на чувашском языке
«ИНÇЕ ÇИНÇЕ УЙРА УЯР…»
Инçе çинçе уйра уяр
Карталанса чăлтăртатать,
Енчен енне çупса чупать...
Çук, уяр мар — çут уйра мар —
Ман çамрăк чунлă чĕрере
Хĕвел хĕлхемлĕ хĕлĕхсем
Çитмĕл çич чĕлĕхлĕн янраççĕ...
Ма чун вылять? Е cap хĕре
Курса киленчĕç куçăмсем,
Е пĕлĕтсем чуна саваççĕ?
Çук, çук...
Çĕршывăм чĕрĕлет!
Пĕчик пӳртсемлĕ ялсенче,
Тăван çĕр урлă уйсенче
Çĕн Сывлăш чун уçса вĕрет.
Çĕн Çул, Кун-çул, Çĕн Кун килет,
Çавна кура кĕвĕллĕ чун,
Кĕсле кĕввиллĕ вутлă юн.
Ман чĕрере уяр ури,
Хĕвел ури, хĕвел юрри,
Тăри юрри! Шевле сарри!
Çĕн Сывлăш, вӗр!
Çĕн Сывлăш, вӗр!
Чăваш çĕрне тĕреклĕх кĕрт!
Çĕн Сывлăш, вӗр! Çĕнĕ вăй пар,
Чăваш чĕри пултăр кăвар.
Чĕре, выля, çĕн юрă пар!
Инçе çинçе уйри уяр,
Тымарсенче хĕвеллĕн çун!
Хĕвеллĕн çун, кăварлă юн!
Кăвар чĕрем — пин ҫын чĕри.
Эп пӗр ҫын мар — эп хам пин-пин,
Эп пин чăваш, эп пин-пин ҫын!
Чĕрем юрри — пин ҫын юрри.
1921 ç. утăн 12-мĕшĕ
Евпатории
«ХĔРЛĔ-ХĔРЛĔ, ХĔРЛĔ МĂКĂНЬСЕМ..»
Хĕрлĕ-хĕрлĕ, хĕрлĕ мăкăньсем,
Виçĕм çул чечеклĕн чĕрлнисем,
Ҫил çилленчĕ, ҫил вĕçтерчĕ-çке сире,
Хăйăр хĕртрĕ çеп-çемçе çĕре.
Чĕлтĕрти çеçкеллĕ мăкăньсем,
Виçĕм çул чечеклĕн чĕрлнисем!
Эпĕ — сирӗн хуçăр — инçетре
Выçăхса сĕтĕрĕнсе çӳреп,
Хĕрлĕ-хĕрлĕ мăкăньсене асăнса,
Хĕрлĕ мăкăньсемшăн хуйхăрса.
Йĕлпер хĕрлĕ тăрлă мăкăньсем,
Виçĕм çул чечеклĕн чĕрлнисем,
Çут хĕвеллĕ кăнтăрла ăшши
Каллех çавăрăнса килĕ-ши?
Симĕс çитлĕ çимĕç пахчара
Кĕтсе илейĕр-ши хуçăра?
Хĕрлĕ-хĕрлĕ, хĕрлĕ мăкăньсем,
Виçĕм çул чечеклĕн чĕрлнисем,
Ҫил çилленчĕ, ҫил вĕçтерчĕ-çке сире, —
Хуçăр выçă çӳрет инçетре.
1922 ç. пушăн 20-мĕшĕ
Чернигов
КĔПЕР ХЫВĂР!
Çулсем... Çулсем çинче вилесем,
Укăлчасем панче вил шăмсем,
Ах, йăвăр, йăвăр, пăчă...
Эй!
Эсир,
Чĕррисем,
Вилесем урлă, шăм куписем çинче
Хĕвеллĕ ыран енне
Кĕпер чĕнтĕрлĕр.
Ах!
Кĕпер чĕнтĕрлĕр.
Эпĕ
Халран кайса ӳксессĕн,
Ман урлă таптаса каҫса кайăр,
Тимĕр урăрсемпе чĕрем ҫине
Хăюллăн таптăр.
Ах!
Таптăр,
Ӗнсене хуçăр.
Кĕперне хывнă чух эп
Халран кайса вилсессĕн,
Мана кĕпер айне
В-е-е-ç-ç!
Перĕр!
Ах,
Перĕр, перĕр!
Вăхăт — ачашлăх вăхăч мар.
Ăш юрă вăхăчĕ кайра,
Малта хĕвел.
Ку вăхăт — вилĕм вăхăчĕ.
Кам куçĕ куçҫуль кăлармĕ,
Кам чунĕ чул —
Кĕпер урлă!
Ик ушкăн:
Паттăррисем — çав кĕпер урлă
Халсăррисене
Кĕпер айне перĕç.
Çул-çул тӑрӑх вилесем.
Уй-уй урлă
Купан-купан вил шăм.
Эй, чĕррисем! Вилесем урлă
Ыран патне
Кĕпер хывăр.
Ах,
Нăшкатăп,
Хал пĕтрĕ, хул халсăр...
Эй!
Ывăтăр мана,
Веҫ — ывăтăр,
Кĕпер айне ывăтăр мана.
Ах.
Ӗнсене хуçăр.
1921 ç. юпан 30-мĕшĕ
ПУЛАССИ
Вырăсла кĕвĕ
Çил-тăвăл иртсессĕн йăлтăра çанталăк
Кăмăллăн та лăпкăн ачашланса канĕ.
Юмахри илемлĕ çут кĕмĕл çурт майлă
Çут тĕнче çуталĕ, çĕнелсе лăпланĕ.
Ирĕклĕхшĕн вилнĕ тăвансенĕн юнĕ
Чĕлтĕрти çеçкеллĕ хĕрлĕ чечек пулĕ.
Кĕмĕл сывлăм шывĕ чечек çинче çунмĕ, —
Çунĕ çут тĕнчешĕн тăкăннă куççулĕ.
Чухăнлăх, пуянлăх, уйрăмлăх йăранĕ
Ирĕкпе çĕнелнĕ пурăнăçран тарӗ,
Чĕрере ачашшăн çунĕ, çулăмланĕ
Тантăшлăх, тăванлăх, юрату кăварĕ.
1918 ç. çуркунне, Теччĕ;
1921 ç. çуркунне, Шупашкар
ПУРНĂÇПА ВИЛĔМ
Ушкăн-ушкăн шур пĕлĕт иртет...
Тăлăх хирте каç пулса килет.
Курăксене тайса сил вĕрет,
Çĕр çумĕпе тусан вĕçтерет...
Хирте пĕр тĕмеске пĕр-пĕччен...
Тăпри ҫине пуснă вĕлтĕрен.
Вилнĕ ҫын тăпри вӑл — çак тăпра,
Ырă çынни вилнĕ вăрçăра.
Ĕç ачи вӑл. Çĕнĕ пурнăçа
Сыхласа вилнĕ вӑл — çапăçса.
Чухăнсемшĕн хăйĕн кун-çулне,
Çамрăк ĕмĕрне вӑл хĕрхенмен.
Коммунизм хĕрлĕ ялавне
Чун тухиччен çĕре ӳкермен.
Çывăр, тăван, иртрĕ ĕмĕрӳ...
Вăхăтсăрах сан тухрĕ чуну.
Анчах çăмăл пултăрччĕ тăпру,
Канлĕ пултăр нӳрĕ вырăну!..
Мĕскĕн тăван, сан чуну тухсан
Никамăн та куççулĕ юхман.
Санăн куçна арăму хупман,
Аннӳ масар ҫине ăсатман.
Ютри çынсем сана аякка
Пытарайнă çакă шăтăка.
Тăванăмçăм, вăрансам, вăран
Çак вăхăтсăр йăвăр ăйхăран:
Килте çамрăк арăму кĕтет;
Ачу: «Атте хăçан килет?» — тет.
Эх, тăванăм, иртнĕ кун-çула
Кам çавăрса парӗ каялла?
Уя ака тумашкăн тухсан
Юрру илтĕнес çук ĕнтĕ сан;
Тек кураймăн пĕлĕт çуттине;
Илтеес çук тăри юррине;
Кăчăрт-кăчăрт тырă вырнă чух
Санăн аллу çурла тытас çук...
Çĕр иртет те... килет çутă ир...
Анчах ĕмĕр пĕччен тăлăх хир.
Вĕлтĕрене тайса ҫил вĕрет,
Вилнисене асăнса йĕрет...
1918 ç. кĕркунне, Хусан;
1920 ç. çулла, Касаккасси
ТИНĔСЕ
Вĕçсĕр-хĕрсĕр тинĕсĕм,
Хуп-хуран, сип-симĕсĕн,
Кăпăк тумлăн, хумлăн, хумлăн
Çырана çапса, хăюллăн
Хумлă сулнăксемпе сулăн,
Хумлă кăпăкпа вĕре.
Ман çунатлă вутлă чунăм,
Çĕн çĕре чĕнен чĕре
Кĕрешÿ вăйне анчах
Кăмăллать çак тĕнчере.
Тинĕс, тинĕс, вăйлăрах
Хыççăн-хыççăн хум пăрах.
Тамăк вутлăн, тамăк çутлăн,
Вут-кăварлăн, хар-хаяррăн,
Тайăн-тайăн, çырăн-варăн
Хутлă хумлăн сулăн-уткăн.
Кĕрешÿ сассипеле —
Вăйлă мĕкĕрлеш саспа
Йăвăр пĕл[ĕ]тсене силле,
Хумсемпе çапа-çапа
Чуллă çырана тапрат,
Хулăм чулсене ташлат.
Тинĕс, тинĕс, — умăнта
Çĕн чăвашăн çĕн поэчĕ;
Авалхи кунсен ĕречĕ
Ун чунне тапта-тапта,
Ун чунне, чĕри тĕпне
Хурлăхлăх юрри хăварнă.
Тинĕс, тинĕс, эс хаяррăн
Сăвăçăн юнне-чунне
Вăйлă хумлă юрăпа,
Кĕрешме чёнен саспа
Нишлĕлĕхсенчен тасат.
Вăйлă паттăрлăх, хăват
Вырнаçтар ун чĕрине.
Чунĕ ун хăюллă пултăр,
Тинĕс вăйĕпеле тултăр.
Савтăр паттăрлăх вăйне;
Çĕн куна, çĕн тĕнчене
Юратса çĕн юрă хутăр,
Кĕрешÿ ĕçне-вăйне
Хăй чĕрин хĕвелĕ тутăр.
Çĕн поэт ака та тутăр,
Утă çултăр,
Вутă çуртăр,
Ӗçлесе çĕн юрă хутăр,
Туй пулсан — ташлатăр, култăр...
Тинĕс, тинĕс, вал санран
(Вăхăт çитĕ) уйăрлсан,
Савнă çĕршывне кайсассăн,
Йăвăр тимĕр сăнчăртан
Хăтăлнă чăвашсене
Паттăр та хăватлă саслăн,
Чĕрипе çунса, хавассăн
Çĕн тĕнчен çĕн пурнăçне,
Çĕн кунне, çĕн кун-çулне,
Çĕнĕ пурнăç хĕвелне
Юратса тăма калатăр.
Лăпкă халăх — пултăр паттăр.
Вăл йăваш — йăвашлăх çĕттĕр,
Чун — кăвар çунатлăн вĕçтĕр
Кив çĕртен çĕн çул çине.
Тинĕс, тинĕс, вăйлăраххăн,
Хăвăртраххăн, çăмăлраххăн,
Чул пулсан — хăватлăраххăн,
Хыççăн, хыççăн хум хумла!
Эс хăюллăн, вăйлă хумлăн,
Йăвăр саслă, йăвăр чуллăн
Чуллă çырана тулла.
Мĕкĕр, ахăр, кар-карла,
Вăйлă сулăмлăн, хăюллăн,
Хыççăн-хыççăн хум пăрах:
Кĕрешÿ вăйне анчах
Кăмăллать ман вутлă чунăм...
……………………………….
Çĕн тĕнче! Эй, Çĕнĕ Кунăм,
Каялла ан кай, ан чак!
1921 ç. утăн 12-мĕшĕ
Евпатории
ХУРĂÇ ШАНЧĂК
Çĕршывăм хăюллăн вăранĕ,
Тапранĕ кăвар кайăкла:
«Çук, çук» теекен улталанĕ,
Кам «çук» тет, ун чунĕ — чăлах.
Унччен-ха — айван пек çĕршывăм,
Унччен-ха — чăваш ыйăхлать.
Ан тив, тем пулсан та, вăл вăйлăн —
Паян чĕрĕлсе тăрасла...
Хĕвелĕн кăварлă хĕлхемĕ
Çĕре чечекленĕ чухне
Кам курнă çанталăк илемĕ
Пăрпа пăрланса шăннине?
Ан тив, хĕл шăнтса пăчăртатăр
Ăш еншĕн сикен чĕрене,
Хăюллă куçпа палăртатпăр
Çĕн кун вутланса килнине.
Чĕрем, сик хăюллăн, хавассăн,
Хăюлăх юрри кĕвĕле —
Чăваш чĕрĕлнине курмалла сан,
Ăна тĕл пулса илмелле...
Курап: чĕрĕлет чăваш ячĕ,
Таçта аслатиллĕ саспа
Юратнă çĕршывăн хăвачĕ
Часрах вăранасшăн тапать...
Хастарлă, хыт утăмлă пулăр,
Çĕршывăн хастар ачисем,
Вут кайăклăн вĕçĕр, ан юлăр,
Ан юлăр кун-çул уттинчен.
Çĕршывăн пит-куçĕ çĕнелĕ,
Ыран-и, паян-и вăл? — Час...
Кам «çук» тет, çав — суеç чĕлхеллĕ;
Кам «мар» тет, çав — суккăр, чапрас.
Ыран-и, паян-и... тĕреклĕн
Вутланĕ çĕршывăм чĕри,
Кăварлă чечеклĕн чечеклĕ
Çĕре çĕн хĕвелĕн юрри.
Çĕршывăм хĕвеллĕн çуталĕ,
Тапранĕ кăвар кайăкла.
Кам хирĕç калаçĕ — улталĕ,
Кам «мар» тет, ун чунĕ — чăлах.
1921 ç. авăнăн 20-мĕшĕ
ЧĂВАШ АРĂМНЕ
Хура-шур анчах курмашкăн
Кам çуралса ÿснĕ?
Çут тĕнчере йăвăр хурлăх
Кам ытларах тÿснĕ?
Çут тĕнчере кам телейĕ
Çĕре ÿксе юлнă?
Авалтанпа кам кун-çулĕ
Тарçăри пек пулнă?
Камăн вăл? — Кун-çулĕ йăвăр,
Хурлăхлă кун-çулĕ?
Чăваш арăмĕн пулмасăр
Камăн тата пулĕ?
Чăваш арăмне асапшăн
Ашшĕ-амăш çуратнă,
Ачаранпах хурлăх чулĕ
Мăйĕ çине çакнă.
Хурт-кăпшанкă та çу кунĕ
Савăнса вĕçетчĕ,
Çутçанталăкшăн, хĕвелшĕн
Вăл та хĕпĕртетчĕ.
Сан чĕрÿ анчах хĕн витĕр
Савăнăç пĕлместчĕ,
Вучах умĕнче вăрахăн
Ĕмĕрĕ иртетчĕ.
Турчăка-мĕлкерен урăх
Нимĕн те курман эс.
Çут тĕнче курма тухасшăн
Тăрăшман айван ăс.
«Хĕрарăмăн çÿçĕ вăрăм,
Ăсĕ кĕске, — тетчĕç, —
Уншăн çут тĕнче курмашкăн
Мĕне кирлĕ? — тетчĕç, —
Кил терĕш тирпе[й]лесессĕн
Тата ĕне-сурăх
Пăхса усрама пĕлсессĕн,
Мĕне кирлĕ урăх?»
Çапла ерипенех санăн
Вăюсем пĕтетчĕç.
Масар çине, чун тухсассăн,
Ка[я]йса чикетчĕç.
Сан çинче вара хурлăхлă
Çил анчах вĕретчĕ,
Усăсăр иртнĕ кун-çулшăн
Шăхăрса йĕретчĕ...
Иртнĕ çулсенче çаплаччĕ
Хĕрарăм кун-çулĕ...
Малашне тек ан тăкăнтăр
Мĕскĕн чун куççулĕ.
Чăваш çынни те халь ĕнтĕ
Хăй пуçне çĕклерĕ,
Тăван çĕршывне юратрĕ:
«Эпĕ те çын», — терĕ.
Чăваш арăмĕ, саншăн та
Хурлăх хыçа юлтăр,
Пулас пурнăçу мăшкăлсăр,
Савăнăçлă пултăр.
Хĕрарăмсем, эсĕр те халь
Этем шутне кĕрĕр,
Вучах умĕнчех ан ирттĕр
Текех сирĕн ĕмĕр.
Ĕмĕр чура пулма çитĕ,
Чура пулма намăс!..
Ирĕклĕ кун-çул тупмашкăн
Тăрăр пурте харăс!..
Ачăрсене вĕрентме те
Эсĕр ан ÿркенĕр:
Чăваш çĕрне юратмашкăн
Вĕсене вĕрентĕр.
Ачăрсем чăваш чĕлхишĕн
Тăма хатĕр пулччăр,
Ют халăхсем ĕлĕкхин пек
Чăвашран ан кулччăр.
Çитĕ! Шăпăр шăтăкĕнчен
Çут тĕнчене тухăр!
Этем чунне выльăх чунĕ
Вырăнне ан хурăр.
1920 ç. Шупашкар
ЧĂВАШ АЧИНЕ
Пĕлтер мана, тăван çĕршывăм:
Хăçан кăтартăн халăхна
Ху чĕлхÿне хăват кĕртмешкĕн
Тĕнчене килнĕ ывăлна?
Кăвар чĕре! Кăвар чĕлхеллĕ
Чăваш ачи, сассуна пар!
Тухсам кунта. Сана кĕтеççĕ.
Килсем! Килсем! Эс пур, — çук мар.
Часрах килсе хăватлăх кĕртчĕ
Чăвашăн капăр чĕлхине.
Çунтартăр çулăмлă, кăварлă
Чĕлхÿ çынсен чĕрисене.
Ĕмĕрлĕхе яту сан юлĕ.
Шупашкартан Кавал таран,
Çĕрпÿ, Чикме, Етĕрне урлă
Юрру сассийĕ кайĕ сан.
Чăваш чĕлхи ăсти! Кăварлă
Чĕрÿ сан сисĕ чĕннине.
Шанатăп. Ĕмĕте усратăп:
Эс килĕн. Килĕн тĕнчене!
1920 ç. чÿк
Шупашкар
ЧĂВАШ ЧĔЛХИ
Лбов юлташа хисеплесе
Тĕнчене тасатрĕ ирĕк вут-кăварĕ,
Çут тĕнче çуталчĕ, иртрĕ авалхи.
Тĕттĕмĕ тĕп пулчĕ, мăшкăл иртсе кайрĕ —
Тин ирĕке тухрăн, тĕп чăваш чĕлхи!
Миçе ĕмĕр витĕр асаппа тухмарăн,
Миçе çичĕ ютăн мăшкăлĕ пулса...
Ҫапах паттăр юлтăн, вăйна çухатмарăн,
Халь те пулин çивĕч, кăвартан таса.
Йăвăр асапран та, тимĕр сăнчăртан та
Эсĕ парăнмасăр хăтăлтăн пулсан, —
Пулас пурнăçра та çивĕчпе хăватлăх
Ют чĕлхесенчен те кая пулмĕ сан.
Кăмăллă çĕршывăн кăмăллă чĕлхиçĕм!
Иртнĕ хурлăхушăн çитĕ ырлăху:
Хĕрлĕ хĕрнĕ хурçă, çунтаракан çиçĕм,
Вĕри вутлă çулăм эсĕ пулăн ху.
Аслă Атăл урлă, Атăл шывĕ майĕ,
Вăрман витĕр кайĕ мухтавлă яту;
Кĕсле кĕвви саслă янраттарса кайĕ,
Уйăхăн-хĕвелĕн çунĕ хăвату.
Атăл хумĕсенĕн шавланисене те,
Хă[в]на та ÿстернĕ ват Шупашкара,
Ирĕклĕ çĕршывăн ырă ирĕкне те
Юрă хурса мухтăн асăнса вара.
Сана шанаканĕ, çакна çыраканĕ
Çĕр айĕнче выртĕ тăлăххăн ун чух,
Хăй çийĕнчи çĕрĕ ăна пусса анĕ,
Сан чапна курмашкăн тăма пулас сук...
Ун çинче чăвашăн чĕлхи чапĕ пулĕ,
Тăпри çинче янрĕ ирĕклĕх юрри, —
Вара вилнĕскерĕ канлĕ-канлĕ выртĕ,
Канлĕ, çăмăл пулĕ çийĕнчи тăпри.
1920 ç. чÿк
Шупашкар
ЭПĔ ВИЛСЕН...
Эп вилсен — мана пытарăр
Çÿл[л]ĕ ту тăрне.
Йăмрасем лартса хăварăр
Ман тăпра çине.
Ман çинчен пĕтĕм çĕршывăм
Курăнтăр вара,
Тăпрам çинчен курма пултăр
Ват Шупашкара.
Эпĕ выртăп... выртăп... Юлĕ
Вăхăт каялла:
Чăваш чĕлхи пурнăç майĕ
Кайĕ малалла.
Вăхăт çитĕ — Чăваш çĕрĕн
Кăмăллă чĕлхи
Чаплă пулĕ, — вăлах пулĕ
Çамрăк чун пахи.
Пулĕç ĕмĕрлĕх илемлĕ
Сăвă-юрăсем.
Пулĕç аслă, çивĕч ăслă
Кĕнекеçĕсем.
Савнă çĕршывăмăн пулĕç
Чаплă сăвăçсем,
Чаплă та илемлĕ çырĕç
Ун чухне вĕсем.
— Чăваш çыннин чĕлхи чухăн, —
Теме хăякан
Пулĕ-ши ун чух, пĕлесчĕ,
Кураясчĕ ман!
Тусăмсем! Ун чух çул майĕ
Ман çине пырса
Юрă юрласа кăтартăр,
Сăвă каласа.
Ун чухне ман пĕлес килĕ
Сăвăçсен ятне
Тата вĕсенчен хăш аслă,
Хăшĕ чаплине.
Юрăсемпе эсĕр мухтăр
Сăвăçсен ятне,
Хытă сасăсемпе юрлăр
Вĕсен сăввине.
Вара эпĕ хамах пĕлĕп
Сăвăçсен ятне:
Пĕлĕп Чăваш çырулăхĕ
Епле чаплине.
Чăвашра çĕнĕрен сăвăç
Çуралмассерен
Ман тăпра çине cap кайăк
Пытăр ир çинчен.
Йăмрасем çине ларайтăр
Хĕвел ăшшине,
Янра юрăпа мухтатăр
Чăваш чĕлхине.
Тăван çĕршыв çырулăхĕн
Илемĕ çинчен,
Çамрăксем тăван чĕлхешĕн
Тăрăшни çинчен
Сар кайăк юрласа патăр
Йăмра тăрринчен...
Йăлтăр хĕвел йăлтăртаттăр
Çут пĕлĕт çинчен.
Симĕс курăкпа тумлантăр
Ман тăлăх тăпра;
Хĕрлĕ чечексем ешерччĕр
Ман вырăн тавра...
Çĕршывăма тăван халăх
Хавасламасан,
Чун савнă чăваш чĕлхийĕ
Пĕтмелле пулсан —
Усал курăк та ан шăттăр
Ман тăпра çине:
Çĕр çурăлтăр та çĕр çăттăр
Вил шăммăмсене.
1921 ç. пуш
Шупашкар