Лаш Таяпа кун-=ул.
Кашни ялён хёй.н шёпи: кун-=ул.. Кашнин хёйне кура кёсёк ят. Манён тёван ялём _ Лаш Таяпа? Ё=тан тухса кайнё-ха пир.н ял яч.?
Нумай документсенче яла ик. ятпа асённё – Почкино Уразгильдино тата Тайба. В.Д. Дмитриев профессор та «Чувашские исторические предания» к.некинче Лаш-Таяпа м.нле пу=ланса кайнине асёнса хёварнё?
Ревёлюциччен Лаш-Таяпа ял Уразгильдино: кайран п.р хушё (1927 =улччен) Тайба тесе те =ырённё? ,л.к Ч.мпер к.п.рнинчи пёва уесне к.н.: Тёмпиел вулёс.нче тёнё? 1917 =ултанпа Шёмалак вулёсенчи ял? 1921 =улхи ноябр.н 11-м.ш.нче Лаш Таяпана ( ку тёрёхри ытти чёваш ял.смпе п.рле) Чёваш автономии обла=.нчи Патёрьел уесне ку=арнё? 1927 =ултан Елчек районе к.рет? П.р вёхётрах Таяпа ял советне туса хунё? 1935 =ухи майён 19- м.ш.нчен вара Лаш Таяпа ял совеч.?
Лаш- Таяпа чи ватё ялсенче п.ри? +авёнпа =ак тёрёхра .л.к-авалпа =ыхённё халап – юмахсем нумай? П?В?Сидоров ял пу=ланса кайни =инчен =акён пек халап каласа панё?
«Иван ,мп\ Хусанпа =апё=нё чух ун п.р =ар. инкеке л.кн. им.ш: в.сене тутарсем хупёрласа илн.? М.нле =ёлёнса тухмалла? +авсене пулёшма Ураскилт ятлё чёваш хёй =ыннисемпе пырса =итн.: тутарсене хёваласа янё? Хусана илсен: Иван ,мп\ Ураскилте =.р парса тав тёвас тен.? Пушё выртнё ун чухне =е=енхир енчи =.рсем? Ураскилтен 9 ывёл (Лаш Таяпа (Ураскильт): Аслё Таяпа: К.=.н Таяпа: Таяпа Энтри: Чёваш Каркалар: Мёкшё Таяпа (Тутар АССР.нчи Пёва район): Кене Таяпа ( Самар тёрёх.) тата Атёл л.ш енче Ураскильт ял.сем ( п.т.мпе 9 ял) пу=арса янё?
Таяпа тёрёх.пе =ыхённё халапсем « Чёваш халёх сёмахлёх.н» к.некере (6 том: 2-м.ш к.неке) пайтах?
Лаш Таяпана Аслё Таяпаран ку=са тухнё т.не к.мен чёвашем пу=арнё? Ураскилт тавраш. пулнёран: =.н. яла вырёсла Почкино Уразгильдино тен.? «+.н. чёвашсем» тен. ку=са тухнисене? Малтан в.сем ял валли Хуртлё вар текен =.ре вырна=ма шутланё: кайран Лаща =ырми х.ррине кил.штерсе пёрахнё% тёпри хура: вёрман. юнашар: шёнкёртатса юхакан шыв: выльёх-ч.рл.х кёлармалли улёхсем?
Ялён =ур=.р х.веланё= енче: чик.ре _ Именсар лап.нче - ака-суха тунё чухне п.рре =е= мар кёкшём-ч\лмек: якатнё чул: кирп.ч татёк.сем тупнё. +ак вырёнта авал ял пулни =инчен Тутарстан археологи картти =инче те палёртман. Апла вёл пир.н ял ник.с.?
Ойконимсем _ хула: ял: урам: кас яч.сем
Лаш Таяпара паянхи кун 14 урам? В.сен хут =инче =ир.плетн. официаллё яч.сем пур? Анчах та ял =ыннисем урамсене .л.кхи ятсемпе кала==.% Чирк\ кас (ул? Церковная): +ерем кас (ул? Луговая)? Ялти чи ватё урамсем% Анат кас (ул?Первомайская): Яппи кас (ул? Комсомольская): +\лти кас (ул? Ленина): Чирк\ кас (ул? Цековная): Аслё урам ( ул? Центральная): Салтак кас (ул? Солдатская): Вёрём кас (ул? Почтовая): ОКЦ касси (ул? Овражная): +ерем кас (ул? Луговая): К.тн. касси (ул? Октябрьская)?
Анат кас (ул? Первомайская) - анатра вырна=нипе =апла каланё?
Яппи кас _ (ул? Комсомльская) Яппи ятлё =ын пу=ласа янё? Вёл чи малтан Лаща шыв.н сылтём =ыран. енче пурёнма пу=ланё?
Вёрём кас (ул? Почтовая) _ ялти чи вёрём урам пулнё? Анчах та хал. =ак урамра 8 =урт =е=?
+\лти кас ял в.=.нчи чи =\лл. вырёнта вырна=нё: =авёнпа яч. те +\лти кас?
Аслё урампа транспорт нумай =\рен.рен =апла каланё? Ытти ялсене те =ак урам вит.р машинасем тухса кайнё?
Чирк\ кас пирки ватёсем =апла каласа пач.=% малтан Лаш Таяпара чирк\ пулман? Вара 1840 =улта халёхран ук=а пу=тарса чирк\ лартса хунё? Вёл хальхи пысёк хурама (шкул пат.нче) т.л.нче пулнё?
Салтак кас =инчен =ынсем =апла каласа пач.= ватёсем% Салтак касса Павел салтак пу=арса янё? Вёл патша саманинче 25 =ул салтакра пулнё? +авёнпа та урама Салтак кас тен.?
Е тата урёхла та ёнлантара==.? 1904-1905 =улсенче Японии вёр=инче пир.н ялтан Маркел Сметанин: Семен Воронин: Никифор Павлов: Павел Ухьянкин: Павел Михайлов: Осип Николаев: Николай Арефьев: Михей Николаев тата ыттисем лекн.? В.сенчен чылайёш. п.р касра пурённёран: кайран =ав урама Салтак кас тесе каланё?
+амрёк урамсем шутне =аксем к.ре==.% Пикшик кас (ул? Бикшикская): Коля кас (ул? Николаева): +.н. кас (ул? Новая): Олимп кас (ул? Олимпийская)?
Олимп кас (ул? Олимпийская) чи =амрёк кас? Унта хал. 10 =урт =авёрнё? Малтан =ав вырёнта уй-хир пулнё: тыр-пул акса \стерн.? 1993 =улта =амрёк =емьесем ыйтнипе =ак =.рсене =амрёксене уйёрса панё? Хут =инче улица Олимпийская тесе =ир.плетн.? Лаш Таяпа ывёл. В?В? Андреев =уллахи Олимп вёййисен бронза медальне аякри Австралире =.нсе илн.? +.нтер\=.не халалласа урама «Олимпийская» ят панё?
Агронимсем - уй: =ырма-=аран: ана яч.сем
Ку тёрёх – хирти чёваш =.р.? ,л.к Лаш Таяпа тавраш.нче вёрман: хёваллёх \сн.: тискер кайёксем йышлё пулнё? Вёрмансе пысёк пайне 1875-1880 =улсем т.лне хёртса п.терн.: уй тунё?
Пир.н ялта х.вел Анё= енче Киремет =ерем. пур? +ак вырёнта .л.к ватё вёрман пулнё? Вёл Сёрхёви вёрман. патнех =итн.? Анчах та ёна =.р тума касса п.терн.? Хал. унта п.р йывё= та юлман? Н? Ашмарин 17 томлё словар.нче (6 том.нче 230 стр?) Киремет сёмаха =апла ёнлантарнё% «Киреметре ан вёр=ёр: унта вёрщакан вилет???»
Князева Л?А? (1923-) Киремет =ерем. пирки .л.кхи ватёсем каланине аса илсе =апла каласа пач.% .л.к чёвашсем килте п.р-п.р =ын чирлесен киремет юман. патне кайнё? В.сене Юмё= киремете т.рл. апат -=им.=пе ( е хур-кёвакалпа: е пётёпа: е икерч.пе) ч\клеме хушнё? Ч\клеме Киремет =ерем. патне кайнё? Киремет =ерем. ят =акёнтан пу=ланса кайнё?
,л.к колхоз тёвиччен кашни =емье хёй =.р.семпе усё курнё? Акакан =.р лаптёк.сене ху=исен яч.пе каланё% Ехе: Эптрехмен: Илька: Мёрса: Хлипка: Мишер хёви е уй. тата ытти те? 1906 =улта патша министр П? Столыпин граф хресченсене ял общининчен хутора уйрёлса тухма ир.к парсан: Таяпаран 2 =ухрёма: хал. +.н. Пикшик вырна=нё вырёна теми=е ху=алёх ку=са ларнё? В.сен шут.нче Хлипка та пулнё? Варак в.=не: чи начар =.р =ине тухса ларать Хлипка? Вёл =.ре тисл.кпе им=амлать? Йывё=сем лартать? +уртне те =акёнтах =авёрать? Хлипка лартнё йёмра хал. те ларать?
Таяпа =ыннисем К.=.н Елч.ке Тутар Элкел ял. урлё =\рен.? +ак =ул лаптак =ерем урлё выртнё? Лаптак =ерем хёех меншен =ак ятлё пулнине каласа парать? Кайран =ереме сухаласа пёрахнё? Ара% каннё =.р =инче тырё лайёх \сн.-=ке-ха?
Хёш-п.р =ырмасем хёйсем м.нш.н =авён пек ятлине хёйсемех каласа пара==.% Палюк =ырми: Мёхит =ырми (Мёхит =.р. =ум.нче): Сад пахчи =ырми (колхоз сач. =ум.нче): Шкул =ырми ( шкул =ум.нче) тата ытти те? Палюк =ырминче ачасем шкул музей. валли мамёнтён асав шёлне тупса килн.?
+.н. Пикшик ял. (тутарсем пурёна==.) енче тём пусси пур? ,л.к кёмака кирп.че вали тём илме =ак вырёна килн.? +ав тёмран кирп.ч =апнё? Ёна малтан нумай =ёрнё (=ара уран): кайран стана янё: х.вел =инче тип.тн.? Кирп.ч. ан =урёлтёр тесе =иелтен хёйёр сапнё? Типсен кёмака тунё?
Гидронимсем - юхан шыв: п.ве: к\л.: =ёл ку= яч.сем
Пир.н ялта Лаща шыв. пур? (Лаща вырёссен «Лощина»)? Лаща шыв. .л.к =ин=е юхса выртнё? +уркунне шыв килсе =ыран =уркаланса саркаланса кайнё? Вара =ыранён ик. ен.пе те йывё=сем лартнё? Лаща шыв. С.вене юхса к.рет?
Ял варринче Варча к\лли пур? (Варча =урч. ум.нче)? ,л.к вёл п.ч.к к\ленч.к =е= пулнё? Каярах ёна колхоз вёй.пе чавса тарёнлатнё? Колхоз вёй.пе п.велесе тунё п.весем чылай: Сад п.ви: +\лти п.ве: Яхтёлёх п.ви: Кенрешке п.ви: П.т.рме п.ви?
«Пир.н ялти =ёл шыв. т.л.нче .л.к часавай пулнё? Ёна часавай шыв. те==.? Вёл ик. юплё =ырма к.рсе каякан вырёнта вырна=нё? +ак =ёл шыв. пит. сипл. пулнё: т.рл. чир-ч.рсенен сывтнё? Турё хёвач.пе =ынсем ч.р.лн.: унта х.рес лартнё? +ёл шывне хал. те пачёшкё тата чирк\ре .=лекен ытти =ынсем тасатса тёра==.?
Дромонимсем - =улсен: сукмаксен яч.сем
+улсемпе сукмаксене те ят памасёр хёварман пир.н халёх? Лашчи пу= =ул.- Лашчи пу= ялне илсе каякан =ул? Пикшик =ул.- +.н. Пикшике илсе каять? +.н. Эйпе= =ул.- +.н. Эйпе=е илсе =итерет? Чалёш =ул =инче Л?Н? Александрова =апла каласа пач.% « Салтак кас в.=.нче пысёк =ил арман. пурчч.?Теми=е картла=па хёпармаллачч.? +ил арман пат.нчен чалёшла =ул кайса тём пуссине илсе =итерч.»? +ула чалёшла кайнёран Чалёш =ул тен.?
Дримонимсем _ вёрмансем: ращасем: уйрём вырёнсен яч.сем
Йывё= лартас .= =амрёксем хушшинче паянхи кунччен те с\нмест-ха? Акё ял варринче культура кермен. =умне Аслё Аттел.х вёр=инче вилн. ял йышсене асёнса палёк мемориал вырна=тарнё? Унта =.нтер\ парк. =ит.нет?
Кашни ялтах йывё=сем лартма юратакан =ынсем пур? Пир.н тёрёхра Князев Леонид ертсе пынипе кашни =уркуннепе к.ркунне йывё= ларта==.? +ак .=е =ит.ннисем: ачасем: ватёраххисем те хутшёна==.? 1966-1967 =улсенче =ырмасем =уркаласа ан сарёлчч.р тесе яхтё лартнё? Ёна Яхтё посадки те==.? Яштака та =\лл. йывё=сем хушшинче такам та кёмпа татама юратать?
Вёр=ё п.тн. хы==ён (1947-1948=?) ялта йывё=сем лартасси: садсем .рчетесси йёлана к.н.? Колхоз сач. те т.рл. улма йывё==исемпе пуян?
Пир.н ялта кив. Шкул й.ри-тавра сад .рчетн.: пахча-=им.= туса иле==.? Чечексем .рчете==.? Ачасем хаваслансах .=ле==.? Хал. кив. Шкул вырён.нче краеведении музей.?
Паянхи куна =ырма-=атрасем йывё=ланса =ир.пленч.=: иш.лсе-уйрёлса пырасси чарёнма пу=лар.?
Лаш Таяпа ял.н истрине: топонимикине т.пчеме ялти нумай ватё =ынсем: ял =инчен =ырса хёварнё к.некесем пулёшр.=? В.сем ял пу=ланса кайни =инчен т.рл.рен халапсем каласа кётартр.=? Т.рл. халапсене: фактсене илсе пёхсан: пир.н ял Елч.к район.нче чи авалхисенчен п.ри тесе калама май пур?
Лаш Таяпа ял. тёрёх.нчи топонимсем ытларах =ын яч.семпе =ыхённё?
Топонимика =.нелсе улшёнсах пырать? +ынсен кашни ёрёв. унта м.н те пулин =.ннине хушать? Хёш-п.ри манё=а юлать? Топонимсене тишкерни пире хамёр ял историне п.лме пулёшать?
Оксана Ильина