29 августа 2014 г.
Пӗрремӗш тӗнче вӑрçи пуçланни /28.07. 1914 ç. – 11.11. 1918 ç./ 100 çул çитрӗ. Çӗр чӑмӑрӗ çинчи халӑхсен 2/3-мӗш пайӗ /30çӗр-шывытла/ хутшӑннӑ çак пысӑк вӑрçа. Вӑл 51 уйӑх та 2 эрнене тӑсӑлнӑ. Фронтра салтаксен шучӗ 37 миллиона çитнӗ. Мобилизации йӗркипе 70 миллион çын çар вӑйӗнче шутланнӑ. Фронт линийӗн тӑршшӗ 2,5-4 пин километра тӑсӑлнӑ. Пӗрремӗш тӗнче вӑрçине хутшӑннӑ çӗр-шывсен çухатӑвӗсем: 10 миллион ытла салтак , 12 миллиона яхӑн мирлӗ граждан вилнӗ, 55 миллиона яхӑн çына маннӑ.Ман шутпа, тěрěс цифрӑсене никам та татса калаймасть пулě.
Чутей ялӗнчен И.Н.Назаров, Н.Г.Кабартов, П.М.Карапулов, Ф.С.Сидоров, И.Н.Зайцев, И.Н.Козин, И.В.Варламов, Е.Г.Куди, И.К.Янбашов, Лука Мулаков, И.Ст.Куракин, Н.К.Мигуськин, П.П.Козлов, А.Н.Баранов, И.Я.Шеруков, С.Ф.Титов тӗнче вӑрçинчен таврӑнайман. Империалистсен ӗмӗтсӗр политикине «хӳтӗлесе» ҫапӑҫу хирӗсенче пуçӗсене хунӑ.
Павел Петрович Куракин, Иван Герасимович Герасимов, Илья Леонтьевич Янбашов Георги хӗресне илме тивӗçлӗ пулнӑ. Каярахпа Граждан вӑрçинче Амалӑх ялӗнчи Дмитрий Никитич Никитин /Перлов/, взвод командирне, паттӑрлӑхшӑн ятлӑ /именные/сехет парнеленӗ.
Аслӑ Аттелӗх вӑрçинче пуçӗсене хунӑ паттӑр Чутей салтакӗсем тата вӑрçӑ ветеранӗсем çинчен материал пухнӑ май кашни килех кӗме тиврӗ. Çавӑн чухне эпӗ Н.Тимофеевасен çемйинче çӗр çул каялла /1914-1915ç.ç./ ӳкерттернӗ сӑнӳкерчӗксем упраннине куртӑм. Вěсен мӑнаслашшӗ Тимофей Петрович Петров иккен. Ю.Белковсен çемйинче те аслашшӗн Петр Васильевичӑн /1916-1918ç.ç/сӑн ӳкерчӗксем пур. Вěсене Пӗрремӗш тӗнче вӑрçи вӑхӑтӗнче ӳкерсе илнě, тепӗр ӳкерчěкре- пехота полкӗнчи рядовой салтаксем. Чи малти ретре Петр Белков.
Манмаççӗ иккен мӑнукӗсен мӑнукӗсем те хӑйсен мӑн-мӑнаслашшӗсене, асра тытаҫҫě.
Раççей парламенчӗсӗннипе Пӗрремӗш тӗнче вӑрçине пирěн çӗр-шыв хутшӑннӑ куна-августӑн 1-мӗшне- Пӗрремӗш тӗнче вӑрçинче пуçӗсене хунӑ салтаксене асӑнмалли кун тесе йышӑннӑ. Вӗренӳ çулӗ пуçламӑшӗнче шкулта та ӑна халалланӑ уроксем иртӗç.
З.Иванова.
Чутей ялӗ.