13 апреля 2013 г.
Аслa аттелeх вaрçи питe хаяррaн кeрленe. Пирeн районти ялсенчен те фронтран çeршерeн таврaнайман. Çeнe Чукал ялeнчен 110 çынна киле çаврaнса çитме, тaван кил-йыша aшa ытама илме шaпа пÿрмен – вeсем хаяр çапaçусенче Тaван-çeр-шыв ирeклeхeшeн халaхсен, çав шутра тaван ял çыннисен, юратнa кил-йышaн телейeшeн паттaррaн çапaçса eмeрлeхех çапaçу хирeсенче выртса юлнa. Петр Федотович Ильичева та тaван яла таврaнма шaпа пÿрмен.
Петр Ильичев 1917 çулта Çeнe Чукал ялeнче, йышлa ачаллa çемьере çуралнa. Ашшe, Федот Григорьевич, ялта тата таври ялсенче платник-столяр aсталaхeпе палaрса тaнa. Кaçатaсем те aста йaваланa вaл. Кунсaр пуçне йышлa хурт-хaмaр та тытнa. Çак aсталaха хaйeн ывaлeсене те вeрентнe Федот Ильичев. Петя ашшeпе пeрле платник-столяр eçeсене хaнaхса ÿснe. Ялти ытти нумай ачасем пекех, шкулта пуçламaш пeлÿ илнипех çырлахма тивнe aна. Малаллахи пурнaçe хeрÿ eçре иртсе пынa.
Çирeм çула çитнe тeле Петр Ильичев ялта aста платник-столяр пулнипе, хaйне яланах сaпайлa тытнипе палaрса тaнa. Вaл aсталанa йывaç краватьсене, шкафсене, хыçлa тенкелсене фабрикaра туса кaларнисенчен уйaрса илме май пулман (вeсенчен хaшe-пeри тeп килте халe те упранать).
30-мeш çулсенче колхозсенче укçа-тенкe тÿлеменпе пeрех. Колхозниксене eç кунe тaрaх утa-улaм, тырa валеçнe. Петя, колхозра eçленипе пeрлех, çу кунeсенче ялта тата таври ялсенче ытти платниксемпе пeрле çуртсем, хуралтa-хапха aсталанa. Пÿрт çамкисене, хапхасене Петр йывaçран касса кaларнa эрешсемпе илемлетнe. "Алли чaннипех те ылтaн çак Петьaн", – тенe ял çыннисем хитре эрешсемпе киленсе.
Ÿркенмен aстан, паллах, укçи-тенки те пухaнса пынa. Каччa пeтeм ял-йыша тeлeнтерсе ют патшалaхра туса кaларнa сумлa фотоаппарат туяннa, хaй тeллeнех фото ÿкерчeксем тaвас aсталaха алла илнe. Ялта ача çуралсан, унпа пeрле тaван кил-йышпа асaнмалaх сaн ÿкерчeк тумалла пулсан, тÿрех Петьaна чeннe. Вaл кaларнa çемье фото ÿкерчeкeсем Çeнe Чукалта хaш-пeр килте халe те пур. Кунсaр пуçне йeкeт хуткупaс туяннa, унпа aста каланa. Туйсенче, каçхи вaйaсенче унaн купaсeн сасси хитре янaранa.
Eçчен те сaпайлa, килeшÿллe сaн-сaпатлa купaсça çине пaхса вaйaсенче ялти чылай хeр ассaн сывланa, унaн хaтлa та пысaк кил-çуртне кил хуçи арaмe пулса кeме eмeтленнe. 1937 çулта Петр Ильичев мaшaр тума ялти хитре хeрсенчен пeрне – ыраш пек сарa çÿçлe, яштака пÿллe Анастасия Молостована суйласа илнe, чаплa туй кeрлеттернe. Пeр-пeрне чунтан юратакан çамрaксене савaнтарса пeр çулталaкран туслa çемьене хeр пeрчи – Валентина – килнe. Çамрaк çемье çутa eмeтсемпе çунатланса пурaннa, килти хуçалaха тeреклетсе пынa.
1939 çулта Петр Ильичева çар службине кайма повестка панa. Çак хута курсан мaшaрe татaлса йeнe. "Наçтук, салтак тивeçне пурнaçласси – кашни арçыннaн тивeçe, – лaплантарнa aна упaшки. – Икe çултан таврaнатaп. Валентинaна лайaх пaх. Eçре ытлашши ан хуçaл – çие юлнa ачана йeркеллe çуратма тaрaш..."
Юратнa мaшaрe кутамкка çакса лав çине ларсан, лавça лашана Шaмaршaри çар комиссариачe еннелле кайма хускатсан çамрaк арaм куçeнчен вeри куççуль шaпaртатнa. "Кeт мана, Наçтукaм!" - алa сулса хaварнa мaшaрe. "Чaтaмсaррaн кeтеп сана, Петя..." – вaйсaррaн хуравланa Анастасия, алри çулталaкри пепкине хaй çумне пaчaртанa май.
Хeрарaм чeри... Ытла та сисeмлe-çке вaл. Хaйeн юратнa мaшaрe каялла таврaнаймасса, вaл варти пулас ачине – Кольaна – куçeпе кураймасса туйнa пулe çав ун чухне салтак арaмe.
И. МЕДВЕДЕВ. (Малалли пулать).
Источник: "Шăмăршă хыпарĕ"