22 июля 2021 г.
Йĕпреç районĕнчи Ирçе Çармăспа Чăваш Çармăс ялĕсем юнашарах вырнаçнă. Вырăн ятĕнченех çакăнта хăш халăх çыннисем пурăнни паллă. Ирçе Çармăсри вăтам шкулта истори вĕрентекен Ирина Моисеева каласа кăтартнă тăрăх, кунта халĕ çармăссем пурăнмаççĕ. Апла пулин те ячĕ яланлăхах юлнă. Чăваш Çармăс ялне Янгулпа Огорлик сотниксем 1574 çулта никĕсленĕ. Çармăс арçынĕсене хĕсмет тивĕçне тӳрĕ кăмăлпа пурнăçланăшăн çĕр панине уйрăм документра палăртнă.
Ирçе Çармăс сали йышăнакан çĕре чăваш кнеçĕ Темей Теняков тивĕçнĕ. Çакăнта 1625 çулта ял пуçланса кайнă. Халăхра сарăлнă халап тăрăх, XVIII ĕмĕр вĕçĕнче модва сунарçисем Кабаевпа Тарасов ку тăрăха килнĕ. Вăрманлă вырăна килĕштернĕ вĕсем. Çавна май çакăнта çĕр туяннă.
Мордва халăхне çутта кăларнă Макар Евсевьев Йĕпреç районĕнчи Ирçе Çармăсра çурални — историе кĕрсе юлнă тепĕр пулăм. Çакăнти шкул унăн ячĕпе хисепленет. Сăмах май, маларах асăннă Кабаев шăпах унăн тăванĕ пулнă теççĕ. Ку тăрăхра чăвашсемпе ирçесем туслă пурăнаççĕ. Икĕ çак халăх тахçанах тăванлашнă.
Мăнукĕ асламăшĕн ĕмĕтне çитернĕ
Викторпа Мария Тарасовсен килĕнче чăвашла та, ирçелле те, вырăсла та калаçаççĕ. Упăшкипе арăмĕ пĕр çăвартан пурăннине, пĕр-пĕрне çур сăмахранах ăнланнине кирек кам та тӳрех асăрхĕ. Мария Александровна юнашар ялта, Чăваш Çармăсра, çуралса çитĕннĕ. Чим, Виктор Тарасов ку тăрăха килĕштернĕ мордва сунарçин йăхĕнчен мар-ши? Çакна архив докуменчĕсенче шырас пулать. Ахальтен мар Виктор Иванович хăйĕн ĕçне вăрманпа çыхăнтарнă.
«Мана анне ирçе каччипе мăшăрлантарасшăн пулман. Икĕ халăх çынни пĕр-пĕрне ăнланаймасран шикленнĕ-ши? Анчах юратакансемшĕн чикĕ пур-и вара? Хуняма ирçе хĕрарăмĕ пулсан та чăвашла пĕлетчĕ», — калаçу пуçларĕ Мария Александровна сĕтел хушшине чĕннĕ май. Вăрман çывăхĕнче пурăнакансем хура çырлапа кĕтмел пӳремечĕ пĕçереççĕ. Эпир те, инçе çула кĕскетсе килнисем, ку апата тутанса пăхрăмăр. Чăн та, тутлă. Ирçе халăхĕ авалтанах кукăль-пӳремеч пĕçерес тĕлĕшпе ăста пулнă. Тарасовсен килĕнче çырла кăна мар, кăмпа та сĕтел çинчен татăлмасть. Унччен те пулмарĕ, пӳрте куç тулли мăнукĕсем çитсе кĕчĕç. Вĕсене, çулла хуларан яла килнĕскерсене, кукашшĕпе кукамăшĕ çумĕнче хăтлă.
«8-мĕш класран вĕренсе тухсан Канашри медицина училищине вĕренме кĕресшĕнччĕ. Анчах килтен йăпăр-япăр тухса кайăн-и? Анне пире, 7 ачине, пĕччен ура çине тăратрĕ. Ăна пулăшас тĕллевпех Ирçе Çармăсри ĕне фермине вырнаçрăм. Çакăнтах пулас мăшăрăмпа паллашрăм. Вăл, хĕсметрен таврăннăскер, механизаторта ĕçлетчĕ», — çамрăклăха куç умне кăларать Мария Александровна. Ирçелле вĕреннĕ тĕпренчĕкĕсен калаçăвне амăшĕ ăнланманни те пулнă. Халĕ çакă хăйне те кулăшла пек туйăнать.
«Арăм чăвашла калаçма вĕрентрĕ», — Виктор Ивановичăн кăмăлĕ лайăх. Мăшăрне ĕçченлĕхĕшĕн, ырă кăмăлĕшĕн юратнине-хисепленине пытармасть вăл. «Тĕрлĕ наци çыннисен çемйинче пултаруллă, сывлăхлă ачасем çуралаççĕ», — шӳтлесе те чăнласа сăмаха тăсать кил хуçи. Çав вăхăтрах ывăлĕсемпе хĕрĕ, мăнукĕсем çитĕнӳпе савăнтарнине палăртмасăр иртмест. Аслă ывăлĕн Александрăн хĕрĕ Мария, тĕслĕхрен, шкултан «ылтăн медальпе» вĕренсе тухнă. Халĕ университетра медицина факультетĕнче пĕлĕвне тарăнлатать. Вăл асламăшĕн ĕмĕтне çитернĕ тесен те юрать. Ыттисем те — спортпа туслă, вĕренӳре ĕлкĕрсе пыраççĕ. Викторпа Мария Тарасовсен тăватă тĕпренчĕкĕ те аслă пĕлӳ илнĕ, хăйсен çулне тупнă. <...>
Марина ТУМАЛАНОВА.
Источник: "Чăваш хĕрарăмĕ"